Sau hơn bốn năm bị trì hoãn, bộ phim 2046 tiếp nối tác phẩm thành công trước đó của Vương Gia Vệ tựa đề In The Mood For Love cũng có dịp ra mắt khán giả vào năm 2004. 2046 là câu chuyện về một nhà văn từ giã năm 2046 để trở về quá khứ. Về Hong Kong những năm sáu mươi anh lại tiếp tục viết để kiếm kế sinh nhai, viết để tồn tại, để sống với tương lai năm 2046 và tưởng nhớ quá khứ. Cảm hứng bắt nguồn từ cuộc sống xung quanh anh, những người đàn bà anh gặp gỡ và quan sát. Cuốn tiểu thuyết với kết cấu đan xen giữa thực và ảo, bị xáo trộn giữa những con người sống ở thập niên 60 trong cơn binh biến và viễn cảnh của một cuộc sống trong năm 2046.
2046 là một phim về cái đẹp, mà cái đẹp thường phảng phất những ẩn ức trầm buồn. Vì vậy khán giả có thể gọi 2046 là một nỗi buồn đẹp đẽ của tình yêu.
Một bài ca mang tên Ký Ức
Bất luận mang trên mình thân phận gì, các nhân vật trong phim của Vương Gia Vệ đều có những ám ảnh về quá khứ. Những con người trong 2046 đều có những trăn trở và dằn vặt riêng, từ đó tạo nên những mối bất an không bao giờ dứt. Họ mang trong mình những câu hỏi dai dẳng về tình yêu: anh ấy có yêu tôi không, cô ấy có yêu tôi không, em sẽ đi theo anh chứ, ở lại với em đêm nay nhé… nhưng tuyệt nhiên không hề có câu trả lời. Không trả lời vì không muốn thừa nhận. Không trả lời vì không muốn tổn thương, và không trả lời đơn giản vì… không yêu. Mỗi câu hỏi như một vết kim châm cứa vào lòng nhân vật, để từ những đau đớn âm ỉ đó, họ lại lội ngược dòng tìm về quá khứ, lục tung trong mớ ký ức ấy hình hài của người yêu dấu. Câu hỏi thì nhiều nhưng câu trả lời chỉ có một: sự im lặng. Và họ mắc kẹt trong sự im lặng đó, cũng là khởi nguồn của hành trình đi tìm ký ức.
Không từ bỏ được quá khứ, họ mãi là những con chim không có chân chao liệng trong tuyệt vọng trên bầu trời để tìm quên, như lời của Lulu khi nhắc về người tình cô yêu nhất. Không từ bỏ được quá khứ, họ mãi là người tụt lại, ôm ấp những hình ảnh của ký ức dù chẳng bao giờ có thể gây dựng lại được. Họ như những chiếc hộp lưu cữu ký ức, mang ký ức ra nhìn ngắm, và đau đớn.
Trong Đông Tà Tây Độc của Vương Gia Vệ, có một lời thoại rất trùng khớp với chủ đề của 2046: ”Cô ấy nói gốc rễ vấn đề của đàn ông là ký ức. Không có quá khứ, mỗi ngày là một sự khởi đầu mới”.
Nếu không có ký ức sẽ không có đoàn tàu mang số hiệu 2046 chở hành khách về lại quá khứ. Nếu không có ký ức, con người chỉ có những cuộc hành trình một chiều tịnh tiến về phía tương lai, vui tươi và tràn đầy lạc quan, hy vọng. Nhưng lòng người thường nặng trĩu vì những điều đã qua: Tĩnh Văn mãi dùng dằng, không bao giờ dứt khoát được với mối tình tuyệt vọng của anh chàng Nhật Bản, cô yêu anh nhưng không bao giờ dám chống đối lại cha; nhà văn Châu Mộ Văn tìm quên trên cơ thể đàn bà, nhưng làm sao anh có thể quên được hình ảnh của Tô Lệ Trân, người anh yêu nhưng không thể đạt được; anh chàng người Nhật trên toa tàu viễn tưởng ấy đem lòng yêu cô gái ro-bot có hình hài giống với người con gái mình yêu, nghĩa là anh cũng chưa từng thoát được những xúc tu của ký ức. Trên hành trình đi tìm thân phận của chính mình, họ tạo nên ký ức – một chất kết dính ràng buộc quá khứ và tương lai. Dù ở trong thời điểm nào của cuộc đời, thứ ám ảnh họ nhất vẫn là ký ức.
Ký ức đóng một vai trò quan trọng trong các phim của Vương Gia Vệ và được biểu đạt ở mức cao cấp nhất qua cảm xúc nhân vật. Những tình yêu không được vọng đáp, những mơ ước và hy vọng của kẻ đang yêu bị cản ngăn hoặc biến dạng… tất cả đều được lột tả tài tình qua cách diễn xuất chuyên nghiệp, đầy xúc cảm của dàn diễn viên nổi tiếng. Tuy vẫn thường xuyên bị so sánh với người anh em In The Mood For Love trước đó, nhưng tựu trung 2046 vẫn là một kiệt tác độc lập xứng đáng được ghi nhớ và tưởng thưởng của đạo diễn Vương Gia Vệ.
Kiệt tác nhạc phim
Hiếm có bộ phim nào mà âm nhạc lại được sử dụng một cách tài tình và điêu luyện như trong 2046. Vì tốn nhiều thời gian để trau chuốt thêm phần nhạc phim nên phải đến bốn năm phim mới đến được với khán giả. Mỗi thước phim, mỗi tình huống, cử động của nhân vật dường như gợi cảm hơn nhờ âm nhạc. 20 bài hát được sắp đặt gọn gàng và sử dụng xuyên suốt bộ phim, tạo điểm nhấn trong các tiến triển cảm xúc của nhân vật. Nổi bật nhất là bản nhạc không lời Adagio của nhóm Secret Garden được tái lặp nhiều lần trong phim.
Dường như âm nhạc đã trở thành một cốt cách không thể thiếu trong phim Vương Gia Vệ, điều này đã được kiểm chứng từ phim trước đó là In The Mood For Love. Ở 2046, nhiều bản nhạc nổi tiếng được sử dụng như Siboney, Sway, Julien Et Barbara, The Chrismast song, Polonaise, Perfidia, Lost, Adagio, Decision… khiến khán giả không khỏi thổn thức và rung động trước những giai điệu say đắm. Âm nhạc được lồng ghép vào các phân cảnh rất hợp lý, tạo nên một không gian dễ chịu, êm ái nhưng cũng trĩu năng suy tư. Những nốt nhạc bổng trầm lột tả tâm trạng bồn chồn, lo lắng, day dứt của những người đang yêu, trăn trở vì tình yêu. Tiếng viloin tha thiết và điệu rumba dàn trải của bản 2046 Maintheme mang đến một bầu không khí trầm tĩnh, đẹp đẽ nhưng cũng nhiều vấn nghi của tâm trạng những người đang kiệt quệ vì yêu. Có thể nói, âm nhạc là một trong những nhân tố quyết định ảnh hưởng đến sự thành công của phim.
Kỹ thuật dựng phim điêu luyện
Kỹ thuật quay phim được sử dụng trong 2046 cũng là một yếu tố đáng bàn. Vương Gia Vệ thường sử dụng ống kính tĩnh, góc máy xa, không cận, thường bị che khuất bởi vật thể tạo cảm giác như người xem đang nhìn trộm vào thế giới của nhân vật, đứng ở ngoài dõi theo từng tình huống, biểu đạt cảm xúc của họ bằng con mắt khách quan. Góc máy toàn cảnh nhưng bị khuất lấp ấy gợi lòng háo hức và trí tò mò nơi khán giả, khiến họ muốn vén lên bức màn bao phủ để thấu thị vào tâm trạng, cảm xúc của nhân vật, hiểu rõ tâm tư tình cảm. Nhân vật đôi khi bị dồn vào một góc hẹp như cảnh Tĩnh Văn hút thuốc trên sân thượng khách sạn, hoặc bị che khuất như cảnh Bội Linh đứng nghe điện thoại… Tất cả diễn tiến đều rất tự nhiên, như thể các nhân vật đều đang tự do trong vùng trời của riêng họ.
Phim của Vương Gia Vệ dễ khiến người xem liên tưởng đến những kiệt tác điện ảnh của đạo diễn người Nhật Yasujiro Ozu. Điểm tương đồng ở đây đó là mỗi khung hình đều đẹp tựa tranh, như thể một sản phẩm nghệ thuật được phôi thai từ điện ảnh và hội hoạ. Tất cả đều đẹp đẽ và man mác buồn, một nỗi buồn rất điện ảnh khiến người ta muốn nó thẩm thấu vào trong lòng từng chút một.
Những cảm xúc tinh vi, nhiều u uẩn của các nhân vật được kiến tạo dưới các góc quay và nhịp điệu chậm rãi như những giấc mơ, gam màu đa diện, tinh tế như bước ra từ những bức tranh siêu thực, những bản nhạc tha thiết, dằn vặt được lồng ghép chuẩn xác với nội tâm nhân vật. Tất cả đều được tinh chế dưới bàn tay ma thuật của đạo diễn Vương Gia Vệ, góp phần tạo nên một diện mạo trầm tư nhưng rực rỡ cho 2046.
Chúng ta thường nhìn về tương lai với những suy nghĩ mới mẻ, nhưng ít ai nhìn về quá khứ và soi rọi những điều đã qua, những điều đã làm nên chính chúng ta ngày hôm nay. Trong một cuộc phỏng vấn, Vương Gia Vệ ví von sự hoài cựu quá khứ trong 2046 là phép ẩn dụ về nơi ông sinh sống- Hong Kong. 2046 là một phim được sáng tạo dựa trên con số và những lời hứa.
Năm 1997, Chính phủ Trung Quốc từng hứa rằng trong vòng 50 năm tới Hong Kong sẽ không thay đổi khi Anh Quốc trao trả lại Hong Kong, và 2046 là thời hạn chấm dứt của lời hứa đó. Vương Gia Vệ đang sống ở hiện tại nhưng cùng lúc ngưỡng vọng tới tương lai và ngoái nhìn quá khứ, Hong Kong trong ký ức của ông cũng đẹp đẽ và diệu kỳ như trong những thước phim, nhưng trong tương lai nó sẽ biến chuyển ra sao? Phim ảnh là cách ông giữ gìn ký ức về nơi sinh sống của chính mình, ông mãi muốn thành phố ấy luôn tốt đẹp như những gì ông giãi bày qua ngôn ngữ điện ảnh.