Điện ảnh Việt Nam đang có nhiều chuyển biến. Bên cạnh những bom tấn giải trí và những tác phẩm an toàn nhắm tới thị hiếu quen thuộc, thị trường rạp chiếu bắt đầu xuất hiện những chuyển động ít tiếng vang, nhưng rất đáng chú ý. Vào lúc này, có những người làm phim trẻ đang cố gắng mở ra một tầm nhìn mới, không ồn ào nhưng rất quyết liệt.
Sự xuất hiện cùng thời điểm của Thai Chiêu Tài của Trần Nhân Kiên và Trái Tim Què Quặt của Quốc Công giống như hai tín hiệu báo rằng vẫn có những đạo diễn dám “xuất quân” điện ảnh thị trường bằng lựa chọn đi ngược chiều gió. Họ không thỏa hiệp, không chiều thị trường, và chọn đứng về phía cá tính sáng tạo. Với tư cách một người Việt đơn giản đam mê xem phim, đồng thời dõi theo thị trường và văn hóa đại chúng quê nhà, thì tôi cảm nhận tinh thần của hai tác phẩm này thực sự đáng trân quý.
Khi người làm phim không chọn đi theo đám đông
Dù rất khác nhau về thể loại và bối cảnh, hai bộ phim lại cùng chia sẻ một tinh thần chung. Cả hai đều không dựa vào những công thức quen thuộc, những mô típ an toàn hay những xu hướng thị trường dễ tạo tương tác. Chúng cũng không cố tìm cách làm vừa lòng số đông.
Mỗi tác phẩm được triển khai bằng tầm nhìn sáng tạo riêng. Thứ mà thị trường thường xem là rủi ro lại chính là điều mà người nghệ sĩ gọi là bản sắc. Đây là những bộ phim buộc khán giả bước theo nhịp của đạo diễn, thay vì ngược lại.
Thai Chiêu Tài, cú mạo hiểm đầy mỹ cảm của kinh dị Việt
Trong mặt bằng phim kinh dị Việt gần đây, Thai Chiêu Tài nổi bật nhờ cách khai thác chất liệu dân gian theo hướng vừa quen vừa lạ. Thay vì chạy theo kinh dị thị trường, phim chọn tạo ra một ngôn ngữ điện ảnh riêng dựa trên nghi lễ, tín ngưỡng và thế giới tâm linh miền Nam.
Phim gây ấn tượng mạnh bởi cấu trúc bốn chương hồi táo bạo, một hệ thống huyền thuật mang bản sắc Việt, thiết kế mỹ thuật nhất quán và nhiều góc máy giàu giá trị thẩm mỹ. Màu phim được xử lý đẹp, tạo nên bầu không khí âm u nhưng có sức mê hoặc. Diễn xuất của bốn nhân vật quan trọng đều tiết chế nhưng giàu cảm xúc.
Ngay cả tựa đề Thai Chiêu Tài cũng là một thành công. Nó lạ, gợi tò mò và đậm bản sắc văn hóa. Đây là kiểu tựa phim hiếm gặp trong thị trường Việt.
Tuy nhiên Thai Chiêu Tài không phải bộ phim dễ xem. Nó đòi hỏi người xem bước vào thế giới mà đạo diễn dựng lên bằng những phương pháp còn xa lạ với phần đông khán giả. Nhưng chính sự nhất quán và bản lĩnh ấy đã tạo ra một cú mạo hiểm đẹp mắt và chỉn chu, giống một món ăn tinh tế được làm bởi một đầu bếp trẻ nhưng nhiều tâm huyết.
Trái Tim Què Quặt, tấm gương vỡ phản chiếu những tâm hồn lệch lạc
Khác với sắc thái huyền thuật của Thai Chiêu Tài, Trái Tim Què Quặt thuộc dòng tâm lý trinh thám, chuyển thể từ tiểu thuyết Pháp A cloche Coeur của Catherine Arley. Bộ phim giữ lại phần hồn văn chương rất rõ rệt đối với người xem.
Lời thoại được viết giàu chất chữ nghĩa. Nhịp phim chậm, ưu tiên khai thác nội tâm. Không gian Đà Lạt thập niên 90 mang vẻ hoài cổ không phô trương. Hình ảnh nhiều ẩn dụ, tiết chế màu sắc, tạo cảm giác méo mó, mâu thuẫn cảm xúc đúng tinh thần tâm lý của câu chuyện.
Đây cũng không phải phim dễ cảm thụ. Người xem phải bước vào nhịp điệu của tác phẩm, kiên nhẫn cảm nhận và chấp nhận sự trầy xước của những cảm xúc lệch lạc. Khi đã bắt được mạch, Trái Tim Què Quặt hé mở một vẻ đẹp nằm trong sự bất toàn, những khoảnh khắc mong manh bị đẩy đến giới hạn rồi tan tành, vỡ vụn đầy ám ảnh.
Làm phim, giữa sáng tạo và mưu sinh
Đằng sau sự xuất hiện liều lĩnh của hai tác phẩm này, gợi nhắc cho người xem một sự thật giản dị, rằng người làm phim cuối cùng cũng chỉ là người lao động.
Họ kiếm sống bằng cảm xúc của khán giả, họ nghe khen chê, chịu áp lực doanh thu, và sau ngày dài tắt đèn trường quay, họ lại trở về với cuộc sống đời thường, tiếp tục nghĩ xem ngày mai phải làm gì để sống.
Làm phim thị trường là lựa chọn an toàn, thậm chí là đáng hoan nghênh, bởi chúng cũng có giá trị riêng của chúng. Đôi khi đó là lựa chọn của những người trưởng thành biết mình phải lo cho ai, hiểu rõ mình có trách nhiệm gì với số tiền được đầu tư.
Nhưng cũng có những người chọn con đường khó hơn. Họ chọn sáng tạo, cá tính và chấp nhận bị hiểu lầm, bị từ chối. Sự lựa chọn ấy thoạt nhìn có thể bị xem là ích kỷ, cái sự ích kỷ dở hơi của nghệ sĩ, nhưng khi thành quả là một tác phẩm chỉn chu, đẹp và kết hợp được bản sắc văn hóa quê nhà lẫn với tinh hoa văn hóa thế giới, nó trở thành một đóng góp làm giàu cho cộng đồng.
Nghệ thuật dám khác biệt có khả năng nâng cao gu thẩm mỹ, mở rộng năng lực cảm thụ, tạo cái nhìn mới cho ngành và gia tăng sức mạnh đồng cảm của xã hội.
Đây là giá trị mềm mà chỉ nghệ thuật có thể mang lại.
Nét đẹp của những người mở đường
Thai Chiêu Tài và Trái Tim Què Quặt không phải là phim làm để thỏa mãn số đông. Không phải phim xem vội. Và dường như đến hiện tại, chúng khó lòng đạt mức doanh thu khả quan.
Nhưng chúng là những tác phẩm được làm bằng sự liều lĩnh, lòng chân thành với nghệ thuật, và niềm tin rằng điện ảnh Việt có thể trở nên đa dạng và sâu sắc hơn, giàu bản sắc hơn. Không hòa tan vào trào lưu, không chạy theo thị trường, chúng chọn trở thành những tiếng nói mở đường.
Và chính vì thế, chúng thật đẹp.