Cái tựa tạo ra cái vỏ phim làm người ta liên tưởng đến Kim Dung, nhưng cái hồn của bộ phim thuộc về Vương Gia Vệ và Trương Quốc Vinh – hai kẻ đã vẽ ra kiệt tác điện ảnh để thể hiện nỗi sầu muộn của cuộc đời từ lúc chúng ta biết yêu, mà trong phim, những kẻ giang hồ cũng không thoát khỏi bể khổ của ái tình.
Giống như số phận của nhiều tuyệt tác điện ảnh khác, Đông tà tây độc (tên tiếng Anh là Ashes of time) thất bại nặng nề về mặt doanh thu. Vương Gia Vệ tạo ra một sản phẩm kiếm hiệp nhưng phá bỏ hết tất cả các nguyên tắc cần có của phim kiếm hiệp, thay vào đó, phim của ông hiện lên mang vẻ đẹp diễm lệ, mơ màng, như một giấc mộng về tình yêu nơi những kẻ giang hồ đứng nhìn xa xăm để nỗi nhớ tràn đầy trong tâm trí, tràn đầy như màu hoàng thổ của mảnh đất sa mạc ít người lui tới. Điều này vô tình đã làm người ta khó tiếp cận bộ phim hơn.
Từ tựa đề đến tên nhân vật trong phim đều được lấy dựa trên bộ truyện nổi tiếng Anh hùng xạ điêu của nhà văn Kim Dung. Nhưng câu chuyện của họ Vương giống như phần tiền truyện nơi những nhân vật như Âu Dương Phong, như Hoàng Dược Sư, như Hồng Thất Công chưa xưng bá giang hồ. Họ lúc này chỉ chìm luân trong một trong những nỗi khổ tâm lớn nhất của con người – khổ vì tình.
Nhân vật trung tâm của bộ phim là Âu Dương Phong (Trương Quốc Vinh) một kẻ khôn ngoan, lạnh lùng, cay độc với triết lý sống “để kẻ khác không phụ mình thì mình hãy phụ kẻ đó trước”. Hắn một ngày rời khỏi núi Bạch Đà Sơn, dựng lều giữa sa mạc và sống một cuộc đời với tư cách là một kẻ môi giới sát thủ. Ở đây, mỗi năm Hoàng Dược Sư lại đến thăm hắn một lần. Còn hắn, tiếp đãi đủ mọi loại người từ kẻ thất thế đang đi tìm sát thủ để trả thù, đến kiếm khách, những kẻ lang bạt… Thông qua các nhân vật đó, Âu Dương Phong, trong dòng chảy của tự sự, kể lại câu chuyện về những kẻ mà anh ta gặp và câu chuyện của chính anh ta, những kẻ giết người không gớm tay, nhưng lúc nào cũng đau đáu một chữ tình. Những kẻ yêu nhưng không bao giờ có được tình yêu của mình một cách trọn vẹn.
Đông tà tây độc là một câu chuyện diễm tình phức tạp, nơi các nhân vật xuất hiện, có những mối liên hệ đan cài lẫn nhau, những mối tình không được gọi tên. Bộ phim giống như những tác phẩm khác của ông sau này như In the mood for love, Happy together, Chungking express, tràn ngập kí ức, thứ kí ức buồn bã mà ai trên đời cũng mong muốn được uống cạn bầu rượu “Tuý sinh mộng tử” để có thể quên. Nhưng sống trên đời này, có gì mà ta không thể quên được nhất chẳng phải là bóng dáng của người mình yêu sao. Con người có gì hối tiếc nhất, cũng chính là những điều mà ta không làm được cho mối tình của mình.
Những diễn viên hoá thành biểu tượng trong mỗi nhân vật
Không chỉ lấy cái vỏ của một tác phẩm kiếm hiệp nổi tiếng bậc nhất của Trung Quốc, Vương Gia Vệ còn tập hợp được một dàn diễn viên tuyệt hảo, những bình “nữ nhi hồng” mà vai diễn nào cũng làm khán giả mê đắm. Làm sao có ai vào vai Mộ Dung Yên/ Mộ Dung Yến ngọt ngào hơn hơn Lâm Thanh Hà. Một vẻ đẹp tà dị, nhưng mỏng manh, một con người yếu đuối về tình cảm nhưng lại lý trí vô cùng để cuối cùng trở thành một Độc Cô Cầu Bại danh trấn thiên hạ.
Hay dù xuất hiện rất ít cảnh, nhưng Trương Mạn Ngọc mang đến một vẻ đẹp mơ mộng, một tuýp phụ nữ làm đàn ông say đắm, để rồi cuối cùng say đắm một người và làm tâm hồn mình tan vỡ cũng vì người đấy. Lưu Gia Linh cũng vậy, Lương Triều Vỹ hay Trương Học Hữu… họ xuất hiện không nhiều nhưng đủ làm dày cho câu chuyện của chính Âu Dương Phong trong sự cố chấp để rồi mãi hoài nhớ tiếc hình bóng mà mình yêu thương nhất.
Và đặc biệt là Trương Quốc Vinh, giọng kể lại mê hoặc của anh kể về cuộc đời của chính mình, trong đó tràn đầy những nuối tiếc, sự khắc khoải, và sự cảm thông phần nào đó dành cho những thân phận mà anh gặp “Con người ta thường đau khổ vì kí ức, nếu không có kí ức, mỗi ngày tỉnh dậy là một sự khởi đầu mới. Được như vậy thì tốt biết bao.”
Âu Dương Phong của Trương Quốc Vinh không chính không tà, dù là nhân vật trung tâm vẫn được đạo diễn xây dựng thành một kẻ hám lợi, lạnh lùng, nhưng lại có một trái tim tan nát vì tình yêu. Đông tà tây độc cho thấy sức diễn mạnh mẽ của anh, cho thấy một Trương Quốc Vinh giàu nội lực, một kẻ theo chủ nghĩa lãng mạn nhưng dẫm đạp hết lên mọi lề thói của xã hội để sống tiếp cuộc đời mình.
Thật khó tưởng tượng với dàn diễn viên như thế, nhưng phim thất bại cho đến khi bạn xem bộ phim. Quả thực, cùng với nhà quay phim Christopher Doyle – người đã giúp Vương Gia Vệ chuyển hoá cõi mộng của ông thành hình ảnh để mỗi thước phim hiện lên giống như một bức tranh, nơi đạo diễn đang nhớ tiếc về những gì đã qua mà không bao giờ có thể lấy lại được. Chúng ta ai cũng mê say quá khứ, những nhân vật trong Đông tà tây độc cũng vậy, chìm đắm trong quá khứ, trong tình yêu, tuyệt vọng tìm đến chén rượu để tìm quên. Nhưng chính sự mộng ảo của bộ phim, đã khiến chất giải trí của Đông tà tây độc không còn nữa.
Christopher Doyle và họ Vương đã phá vỡ mọi cấu trúc, mang đến những sự chuyển động hình ảnh mà đôi khi ta ngỡ như chúng là những bức vẽ của một người đang trải qua những biến cố lớn của cuộc đời. Hơn nữa, bộ phim còn được xây dựng theo cách phi tuyến, những cảnh sắc liên tục thay đổi, những câu chuyện lúc ở hiện tại, lúc ở quá khứ làm khán giả không dễ dàng theo dõi. Nhưng bù lại, âm nhạc xuất sắc và những khung hình tuyệt mĩ nâng tầm của triết lý mà Vương Gia Vệ cài cắm trong phim về sự phù sinh của tình cảm khiến cho bộ phim xứng đáng được tôn vinh là một trong những tác phẩm xuất sắc của điện ảnh châu Á.
- Bản phim gốc được thực hiện năm 1994, đến năm 2008, Vương Gia Vệ dựng lại với tên mới là Ashes of time Redux, mặc dù dựng lại nhưng tinh thần của phim và câu chuyện phim gần như không thay đổi, chỉ có chút thay đổi trong cấu trúc để người xem dễ hiểu hơn, một chút thay đổi âm nhạc và vài cảnh bị cắt. Vương Gia Vệ nói rằng, việc dựng lại này là để tưởng nhớ Trương Quốc Vinh – người đã tự sát vào ngày 1.4.2003.
- Đông tà tây độc có kinh phí lên tới 40 triệu đô la Hong Kong, nhưng bộ phim chỉ thu về 9 triệu đô.
- Christopher Doyle và Vương Gia Vệ hợp tác với nhau trong nhiều phim như Days of being wild, Chungking express, Fallen angels, In the mood for love.
