“Nếu sức mạnh chiến thắng, thì tình yêu không còn chỗ trên trái đất này”, câu thoại của một thầy tu dòng Tên trước số phận của một bộ lạc người Anh-Điêng (Indien) tại khu vực Nam Mỹ vào thế kỉ thứ 18 trong bộ phim The Mission ra đời vào năm 1986 đã toát lên tất cả ý nghĩa mà câu chuyện đầy sức mạnh tôn giáo cũng như nhân đạo đó muốn truyền tải.
Câu chuyện là sự tranh chấp giữa một bên là quyền lực của Chúa đại diện là nhà thờ và dòng Tên (dòng chúa Jesus) của người Tây Ban Nha và chính quyền thuộc địa của đế quốc Bồ Đào Nha về vùng đất đang được sử dụng để người Tây Ban Nha truyền giáo cho các bộ lạc người Indien. Nhân vật trung tâm là Rodrigo Mendoza (Robert De Niro) ban đầu là đại úy, lính đánh thuê của chính quyền Bồ Đào Nha sở tại, do xung đột về mặt tình cảm đã lỡ tay giết chết em trai mình, từ đó Rodrigo ăn năn hối hận và được Cha Gabriel (Jeremy Irons) cứu vớt lại linh hồn, giúp anh trở thành một linh mục giúp đỡ truyền đạo cho chính bộ lạc mà ngày xưa Rodrigo từng lùng bắt họ làm nô lệ. Xung đột của chính quyền và nhà thờ nằm ở việc nguồn lợi thương mại và nô lệ hợp pháp của người Bồ Đào Nha đang bị xâm phạm bởi những khu vực truyền giáo nơi các tu sĩ dòng Tên mở ra nhằm giúp đỡ khai sáng văn minh, đồng thời biến họ thành những con chiên ngoan đạo của Chúa.
Bộ phim mở đầu bằng khung cảnh hùng vĩ của thác nước lớn trong khu rừng ở khu vực giữa Paraguay, Brazil. Thác nước chính là thách thức cho niềm tin và thể hiện sự quyết tâm của những thầy tu dòng Tên người Tây Ban Nha. Dòng thác đã cuốn trôi một vị cha xứ bị bộ lạc Guarani buộc vào cây thánh giá, và ngọn thác đấy cũng chứng kiến sự dũng cảm của cha Gabriel vượt qua nó để đến với bộ lạc còn hoang sơ kia, bằng tiếng kèn mê hoặc đã lấy được sự tin tưởng của chính bộ lạc đấy.
Chính ánh sáng của lòng nhân từ đến từ niềm tin vào Chúa của cha Grabriel đã thức tỉnh con người Rodrigo, một kẻ thủ ác trở thành một người sẵn sàng làm mọi việc để mang đến đức tin, mang đến sự bình yên cho những con người mà anh từng giết hại và bắt làm nô lệ. Sự quyết tâm đi theo Chúa của anh được thể hiện qua trường đoạn dài, anh phải kéo theo một bộ giáp nặng vượt thác đến với bộ lạc đấy. Hành trình gian khổ, sự quyết tâm và ý chí chính là thước đo niềm tin vào sự cải huấn của cha Gabriel dành cho Rogrigo. Bộ giáp đó như tượng trưng cho sức mạnh bạo lực trái ngược với tình yêu mà đạo Thiên Chúa muốn truyền tải đến tâm con người. Hình ảnh anh thổ dân đẩy bộ giáp đấy xuống dòng sông bên giới sau khi Rodrigo mang đến nơi là một hình ảnh giàu sức nặng ẩn dụ về sự chiến thắng của lòng người.
Bộ phim có thể chia thành hai phần. Phần 1, là sự truyền giáo, những hình ảnh giàu sức nặng với thủ pháp quay phim và kể chuyện gần với phim tài liệu đã tạo nên những thước phim tuyệt đẹp và đầy sức mạnh của tình yêu và sự rộng lớn của lòng nhân từ của Chúa. Trường đoạn dài khi đặc phái viên của Vatican đi khảo sát các khu vực truyền đạo đầy chất sử thi và mang lại một cảm giác bình an, và giàu lòng nhân đạo trong cảnh thiên nhiên hùng vĩ, những người thổ dân, hát thánh ca, mặc áo quần đàng hoàng, khuôn mặt ngây thơ đầy tin tưởng đối với những người mang vác sứ mệnh của chúa. Dù cho không phải là người theo đạo, thì bản thân người xem cũng được truyền sự thích thú, yêu mến đến tôn giáo đó. Âm nhạc của Ennio Morricone đã mang đến một xúc tác tuyệt vời để những thước phim mang màu sắc tài liệu đó mang được những thông điệp mạnh mẽ về lòng nhân đạo.
Nhưng sự yên bình không thể có được khi nó được nhìn nhận là thành tố phá huỷ “nguồn lợi” về thương mại, kinh tế của chính quyền sở tại. Ngay bản thân quyền lực của Vatican cũng phải chấp nhận lùi bước. Mặc dù, đặc phái viên của giáo hoàng rất trân trọng những việc làm đầy ý nghĩa của những tu sĩ dòng Tên, nhưng chính trị là một quyền lực khó nắm bắt mà những tu sĩ truyền đạo đôi khi phải chấp nhận hy sinh để tìm hòa khí ở cấp độ nhà nước, giữa Giáo Hoàng, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha.
Nhưng với một người xuất thân là đại úy như Mendoza, anh không chấp nhận giải tán khu vực truyền đạo, đuổi những người Anh Điêng vào rừng. Ở lại bảo vệ giáo phận là điều duy nhất anh có thể làm. Cha nhân từ Gabriel cũng không chấp nhận rời đi. Nhưng lòng nhân từ của ông khiến ông không chấp nhận hành động bằng sức mạnh. Đó chính là lúc ông nói “Nếu sức mạnh chiến thắng, thì tình yêu không còn chỗ đứng trên trái đất này.” Mendoza lãnh đạo đàn ông đi chống lại quân lính của chính quyền Bồ Đào Nha cùng hai mục sư trẻ khác. Cha Gabriel ở lại, cùng phụ nữ và trẻ em làm lễ cầu nguyện. Ai chiến thắng, ai chiến bại và theo cách nào? Đấy là câu trả lời muôn thuở giữa tình yêu thương và sức mạnh của quyền lực.
Đạo diễn Joffé và biên kịch Robert Bolt đã làm rất tốt trong việc truyền tải câu chuyện có thật trong lịch sử truyền giáo tại Nam Mỹ. Trong cảnh thiên nhiên hùng vĩ, những người da trắng thống trị vùng đất đấy bằng hai phương cách, chính trị và tôn giáo. Chính trị mang đến thương mại và sự giàu có nhưng chèn ép và tàn sát dân bản địa, còn tôn giáo mang đến lòng nhân từ, và sự cải huấn. Một kịch bản tốt, đạo diễn chắc tay và diễn viên “ngoại hạng” như Robert De Nero, người mà trước đó đã từng diễn trong những bộ phim kinh điển thư The Godfather, One upon a time in America… khiến cho bộ phim càng mang lại nhiều cảm xúc và truyền tải một cách thuyết phục hơn câu chuyện này. Bộ phim đoạt được giải Cành Cọ Vàng, cũng như giải Oscar dành cho quay phim xuất sắc nhất.
Một bộ phim cũ nhưng câu chuyện không bao giờ cũ.
